Brief aan jezelf

Een tijdje terug bezocht ik een school voor voortgezet onderwijs. Ik sprak tijdens de lunchpauze met docenten en hoorde meer over projecten die op school gedaan werden. Een van die projecten intrigeerde me: Brief aan jezelf. In het kort: alle leerlingen schrijven in de eerste klas bij het vak Nederlands een brief. Een brief aan zichzelf, waarin ze zich voorstellen en waarin ze vertellen wat hen bezighoudt, wat ze leuk vinden, wat ze niet leuk vinden, wat hun dromen en doelen zijn. Een zeer persoonlijk document. De brief wordt verzegeld en gaat in het archief.

Enkele jaren later, de diploma-uitreiking. De leerlingen zijn geen brugpiepers meer, maar jongvolwassenen op de drempel naar een nieuwe toekomst: doorstromen naar de havo of het vwo, een vervolgopleiding kiezen, werken, backpacken in Australië, op kamers gaan in een grote stad. Naast een diploma, bloemen en zoenen krijgen ze iets heel bijzonders terug: de brief aan zichzelf.

Ik denk niet dat iedere leerling op dat moment de waarde van die brief zal inzien. De reacties zullen variëren van: ‘wat een mooi document’ tot ‘wat schreef ik slordig’ en van ‘dacht ik dat écht toen ik twaalf was?’ tot ‘dat is geschiedenis, daar hebben we niks meer aan’ (zie mijn vorige blog, Waarom moeten we dit leren?).  Maar hopelijk bewaren alle leerlingen de brief, zodat ze ooit, in een nostalgische bui, kunnen zien wat zij op hun twaalfde van het leven verwachtten.

Herinneringen, nostalgie én reflectie
Behalve voor leuke, grappige, verdrietige, bijzondere herinneringen en nostalgische gevoelens zorgt zo’n brief ook voor iets anders: de rust om even stil te staan, om te reflecteren, om even bewust na te denken over wie je bent, waar je goed in bent, waar je ontwikkelpunten liggen, wat je wil in het leven, waar je blij van wordt, wat je ambities en doelen zijn. Al tijdens het schrijven houd je jezelf – in de brugklas misschien nog niet eens zo bewust – een spiegel voor. Het schrijven ordent je gedachten en leert je om op een positieve manier (aan jezelf schrijf je geen rotbrief!) naar jezelf te kijken. Niks is fout, het gaat over jou! En jaren later, tijdens het lezen, kun je je afvragen: hoe heb ik me ontwikkeld? Wat is er van mijn dromen terechtgekomen? Zit dat kind van toen nog steeds in mij?

Mooi meegenomen: betekenisvol schrijven
Het schrijven van een brief, een échte brief met een adressering, een aanhef, een inleiding, kern en slot en een ondertekening , is op zich al een leerervaring. Hoe vaak doen we dit nu nog? We kunnen de leerervaring betekenisvoller maken door de brief ook écht ergens over te laten gaan: over jou! Geen klachtenbrief over hondenpoep of over een fictief speelveldje dat verdwijnt, geen brief aan je tante over een verzonnen vakantie (gááp!), maar een brief over datgene wat jou elke dag bezighoudt: jezelf. Een onderwerp waarover je meer weet, is er niet!

Inspiratie voor het onderwijs
Wat biedt dit project veel mogelijkheden voor het onderwijs! Wat zou het leuk zijn als kinderen, jongeren en volwassenen op de belangrijke momenten in hun leven weer even gaan zitten voor een nieuwe brief aan jezelf. Elke school zou hier iets mee kunnen, zowel in het primair onderwijs als in het voortgezet onderwijs. De vorm is flexibel. De brief aan jezelf kan ook een dagboek zijn, of een tekening, een interview met jezelf, een videofilmpje, een collage, een geluidsfragment, een usb-stick met tekst, beeld en geluid, enzovoort.

Een leuke variant kwam ik tegen op Twitter (dank, @leerkrachtPO voor de tip!): Laat kinderen doen alsof ze 25 jaar zijn en laat ze een brief schrijven aan zichzelf (versie 2013). Wat hebben ze te vertellen? Andere alternatieven: een brief schrijven aan je ‘jongere ik’, een brief schrijven aan je ‘toekomstige ik’, brieven schrijven aan elkaar of aan je nieuwe klassenmentor, om elkaar beter te leren kennen, enzovoort.

En ik?
Van mijn negende totdat ik een jaar of zeventien, achttien was, heb ik tientallen brieven geschreven aan verschillende penvriendinnetjes. Er zaten brieven bij van meer dan twintig kantjes. Wat zou ik die brieven graag eens terugzien! Ze geven ongetwijfeld een heel mooi beeld van hoe ik was op die leeftijd, wat me bezighield, op wie ik verliefd was, waar ik boos om werd en waarvan ik droomde. Nog steeds gebruik ik brieven (of e-mails) om mijn gedachten te ordenen en te reflecteren op gebeurtenissen, op mensen en op mezelf. En meestal worden die brieven en e-mails na het schrijven gedelete, omdat het doel al tijdens het schrijven bereikt is.

Een brief aan mezelf is er nooit gekomen, maar de inspiratie is er. Ik ga er eens voor zitten. Wie volgt?